Benliğini arayan çocuk-üstün yetenekli bir çocuğun öyküsü

tarafından Çocuk Hastalıkları Tarihinde Oca 25, 2023

Çocuklar yetenekli olduklarını ispatlamaya zorlandıklarında, ekseriyetle tehlikeli sonuçlara ulaşılır. Çocuğun her şeyden çok sevgi, kabul ve anlayış görmeye ihtiyacı vardır. İtilme, kuşku ve hiç bitmeyen sınamalarla karşılaşan çocuklarsa, var olan yeteneklerini bile kullanamaz duruma gelirler.

Üstün yetenekli bir çocuğu yetiştirmek göz korkutucu bir zorluk olmakla birlikte, hem aileler hem de öğretmenler için heyecan verici olabilir. Morelock (1992), üstün yetenekli çocukları yetiştirmedeki zahmetlere dikkat çekerek üstün yetenekliliği şöyle tanımlamıştır: “Üstün yetenek; genel zihinsel yetenek, özel akademik yetenek, yaratıcı ya da üretici fikir yeteneği, liderlik yeteneği, görsel ve şov sanatlarında yetenek ve psiko-motor yeteneği alanlarının birinde ya da birkaçında yüksek performans ve muvaffakiyet göstermektir.”

Üstün yetenekli çocuklar yahut gençler; ilgilendikleri alanlarda kendi yaşıtları, etrafları ve kendileri ile birebir tecrübelere sahip olanlardan daha yüksek bir basamak sergilemektedir. Bundan ötürü bu çocuklar, etraflarında kendi suratlarına uygun olmayan durumlarda ahenk sorunları yaşamaya başlayabilirler. Ya da üstün yetenekli çocuklar akran kümesinin dışında kalmamak için mevcut performansını gizlemeye de çalışabilir.

Üstün yetenekli çocuklar; zeka test sonuçları, okul seviyeleri, sınıf içi başarısı ile öğretmen ve ailelerin müşahedelerinin yer aldığı faktörlerin göz önüne alınmasıyla tespit edilir. Bu çocuklar erken konuşma ile birinci işaretleri ortaya çıkarabilirler. Gördükleri ve duyduklarını çarçabuk belleklerinde meblağlar, öğrenme güçleri fazladır, okumayı erken yaşta ve çoklukla kendi kendilerine öğrenirler, estetik ve teorik oryantasyonları yüksektir. Ekseriyetle yaşça kendilerinden büyük olanlarla arkadaşlık etmek isterler, duygusal hassaslıkları yüksektir. Aslında üstün yeteneklilik büyük bir avantajdır lakin yanlışsız tespit ve yönlendirmeler sağlanamazsa bu avantaj bir dezavantaja dönüşebilir. Hakikat tespit için ise en değerli faktör şuurlu anne-baba ve öğretmendir.

Bu yazımda inceleyeceğimiz kitap, üstte bahsettiğim üzere bir avantaj durumu yanlış yaklaşımlarla dezavantaja çevirmiş bir ailenin üstün yetenekli çocuğunun, tahminen de hayatının en değerli bahtı olarak şuurlu bir oyun terapisti ile hayatının kesişmesi, kendini bulması ve avantajını yaşamasını anlatıyor. Kitabın ismi ‘Benliğini Arayan Çocuk’. Kitapta terapi süreci anlatılan çocuk Dibs. Bir okul öncesi kurumuna devam etmekte olan anne babası mesleksel hayatlarında çok başarılı ve beğenilen insanlardır. Dibs’in bir de küçük bir kız kardeşi vardır. Dibs’in tümüyle karanlıkta kaldığı berbat vakitleri olmuş, fakat bu karanlıktan sıyrılma fırsatını tutmuş ve sonunda ömrün sunduğu ışık ve gölgelerle baş edebileceğini kendi keşfetmiştir. Bu serüvenin başına gidersek… Dibs okulda çok tutarsız bir çocuktu. Bir an zekaca çok geri görünürdü. Bir öteki anda ise; hemencecik ve sessizce beşere üstün zekalı olduğu izlenimi verecek bir şey yapardı. Şayet birinin ona baktığını sanırsa çabucak kabuğuna çekilirdi. İleri geri sallanır, elinin kenarını çiğner, parmağını emerdi. Öğretmenlerinden biri onu sınıftaki aktiviteye çağırsa yere kaskatı yatardı. Yalnız bir çocuktu. Dibs’in babası tanınmış bir bilim adamıydı. Dibs’in, ailesi tarafından zekaca geri olduğu düşünülüyordu. Okulda öğretmenleri Dibs hakkında kaygılı ve özel eğitim alması gerektiği istikametinde hemfikirdiler. Dibs hakkında yapılacak bir toplantıya son talih olarak bir oyun terapisti davet edildi. Terapist Dibs’i gözlemledikten sonra onunla haftada bir gün bir saat oyun terapisine başlama kararı aldı. Bunun için aile ile görüşmesi gerekiyordu. Terapist bir gün Dibs’in konutuna gidip annesi ile görüştü. Utangaç ve çocuğundan ümitsiz olan anneye ‘Benim işim temelde, çocuklara olan anlayışımızı artırmaya yardımcı olacak araştırmalar yürütmektir’ formunda niyetini açıkladı. Anne ise ‘Dibs yalnızca geri zekalı, o kadar. O denli doğdu. Siz terapi denemek istiyorsanız deneyin fakat ben hiçbir görüşmeye gelmem.’ dedi. Aşikâr koşullarda anlaşıp terapiye başlama kararı alındı. Terapi sürecinin birinci oyun odası seanslarında Dibs pasif ve yetişkine bağımlı davranışlar stantlar. Terapist ise girişkenlik bireye bırakıldığında, kendini en inançlı hissettiği tabanı seçer. Rastgele bir yönlendirme, övgü kişiyi kısıtlar. Anlayışıyla Dibs’e başka bir birey olduğu ve seanslar boyunca inançta olduğu algısını vermeye çalışır. İstiyorsan ayakkabılarını çıkart, istersen bununla oynayabilirsin, istediğin üzere vaktini geçirebilirsin… Terapiste nazaran çocuklar, inanç hissini evvelce iddia edebilen dengeli ve gerçekçi sınırlamalarla kazanırlar. Terapist, Dibs’in hisleri ile davranışları ortasında bir ayrım yapabilmesini hedeflemekteydi. Kendisi için sorumluluk almalı ve böylelikle ruhsal bağımsızlığı kazanmalıydı. Dibs oyun odası saatinde her şey kendi iradesine bırakılıp tercihlerine hürmet duyulduğundan terapi bitiş saati yaklaştığında oradan ayrılmak istemiyordu. Terapist ise, “Burada sırf 1 saat durabilirsin. İstesen de istemesen de ayrılman gerekiyor. Bazen istemediğimiz şeyleri yapmamız gerekebilir.” formunda Dibs’e saatinde çıkma sorumluluğunu vermeye başlamıştı. Disb 2. oyun seansında hiçbir sorun çıkarmadan kurumdan ayrılmayı başarmıştı. Seanslarda Dibs kurduğu sembolik oyunlarla bazen hayatında travma oluşturan hislerini ortaya çıkarıyordu. Ve bu durumlarda okuma yeteneğini göstermeye sıvanıyor üzereydi. Beklide çarçabuk kabullenemediği kendi ile ilgili hislerinin derinliklerine ineceğine, nesneler hakkında zihinsel süreçlere girişmeyi daha inançlı buluyordu. Bu tavır, O’nun kendi davranışlarından bekledikleri ile kendisi olma uğraşı ortasındaki çatışmasının açık bir göstergesiydi. Dibs kurduğu cümleler, okumayı bilmesi ile hiç de sanıldığı üzere zekaca geri olmadığı hatta yaşının ilerisinde olduğu açıktı. Ve bu çocuk dışa vurmaya çok fazla hazır olduğu zihinsel zenginliğini nasıl bu derece derinde tutabilirdi, terapist bunun şaşkınlığındaydı.

Dibs kurduğu oyunlarla konutta anne ve babasından nasıl yansılar aldığı, üzerinde kullanılan cezalandırma metotları, hakaretleri bir bir ortaya dökmeye başlamıştı. Birtakım oyunlarda Dibs gerçek yaşantısının anına gidiyor ve ağlamaya başlıyordu. Bu türlü durumlarda ona teselli vererek uzun açıklama ve özürlerle kederini gidermeye çalışan bir yığın sözcük ile değil değişen bir dünya ile yeteneğini geliştirecek bir yaşantı kazandırmakla yardım edilebilinirdi. Dibs’in de yapamadığı üzere birçok vakit dış dünyamızdaki dezavantajları pek az denetim edebiliriz. Lakin, iç güçlerimizi kullanmayı öğrenirsek, güvenliğimizi kendimizle birlikte taşırız. Dibs oyunlarında ekseriyetle baba figürünü cezalandırıyor, gömüyor, üzerine kapıları kilitliyor, hakaret ediyordu. Baba figürü ile ilgili hislerinin canlandığı anlarda dikkatini daha güzel bildiği nesnelere yönelterek olayın tesirinden kurtulmaya çalışıyordu. Dibs etrafında kedisini anlayan ve ona hoşgörülü davranan hiçbir ebeveyn, öğretmen, arkadaş bulamadığından arkadaşlık tercihini cansız objelere yöneltmişti. Bu davranışı da etrafının onun olağandışı olduğu niyetine itiyordu.

Oyun seanslarının sonunda üzgün ayrılan dibs artık seansların bir başlangıcı ve bitişi olduğunu kabullenmişti. Seans boyunca istediğini oynuyor, soru yağmuruna tutulmuyor ve bilgileri sınanmaya çalışılmıyordu. Dibs artık eskisi üzere sessiz değildi. Seanslarda daha çok kendini tabir ediyor ve seans bitiş saatinde ‘mutlu oyun odası saatim bitti fakat öteki hafta tekrar gelicem’ diyerek problemsiz formda kendisini almaya gelen annesine gidiyordu. Bir seansın çıkışında annesi ile hiç irtibatı olmayan Dibs ‘anne seni seviyorum’ demişti. Bunu duyan annenin gözleri dolmuş ve terapist de çok keyifli olmuştu. Zira artık hislerini söz ediyordu. Babası ile ilgili olan hislerini da çözümlemeye başlamıştı. Anne bir gün terapistten bir danışmanlık istedi. Bu danışmanlık müddetinde Dibs’in meskende nasıl değiştiğini aslında sorunun Dibs’te değil kendi tavırlarından kaynaklı olduğunu fark etmeye başladıklarını anlatmıştı. Artık babası ile daha açık bir bağlantısı vardı ve güzeline gitmeyen bir durumda buna itiraz edebiliyordu. Annesi Dibs’in istenmeyen bir gebelik sonucunda meydana geldiğini, o doğduktan sonra çok sevdiği ve tanınan işini bırakmak zorunda kaldığını anlatmıştı. Bu aileye nazaran zeka her şeyin önceliğiydi. Annesi Dibs’e çok küçükken okumayı öğretmeye çalışmış, kitaplar okumuş, yeni bilgiler sunmuş ve daima onu öğrettikleri ile sınamıştı. Bu bilgi transferi dışında duygusal bir bağ oluşturmamıştı. Mükemmeliyetçi tavırları ile Dibs’in yaptığı ufacık bir küsurda büyük yansılar vererek içine kapanmasını ve kendi içine çekilme savunma sistemini geliştirmesine sebep olmuşlardı.

Dibs’in devam etmekte olduğu okul öncesi kurumdaki öğretmenleri bir gün terapist ile görüşme planlamak isterler ve görüşme gerçekleşir. Görüşmeden öğretmenler Dibs’in yavaş da olsa hayret verici biçimde değişmeye başladığını anlatırlar. ‘Artık bize cevap veriyor, faaliyetlere daha fazla dahil oluyor, kendini tabir diyor ve arkadaşlarıyla ilgiye girmeye başladı.’ derler. Öğretmenleri onun çok uzun vakittir öfke nöbeti geçirmediğini söyler. Ve öğretmeni yanında Dibs’in sınıfta yaptığı çizimleri getirmiştir ve terapiste gösterir terapist daha evvel annesi tarafından Dibs’in konutta yaptığı çizimleri görmüştür ve bunlar hakikaten inanılmaz detay ve perspektiftedir. Lakin öğretmenin gösterdikleri olağan okul öncesi çocuk fotoğraflarıdır. Terapist bunları görünce şaşırır. Dibs eskisi kadar içine kapanık değildir lakin yeteneklerini de tam manasıyla ortaya koymuyordur bunun sebebi olarak, tahminen de kümeden ayrılmamak için yaptığını düşünür. Öğretmenlerine bu durumdan ve üstün yetenek kuşkusundan bahsetmez ki öğretmenlerin cüretlerini kırmak istemez. Artık Dibs’in anne babası Dibs’in yeteneklerini farkına varıp ona yeteneklerini sınama yoluyla değil sevgi ve müsamaha ile yaklaşmaya başlamıştır. Daima bir arada hafta sonu faaliyetlerine katılıp birlikte vakit geçirmeye başlarlar. Dibs’in babasına duyduğu şiddet ve nefret hislerini Dibs babası ile ortası düzeldiğinde lakin lisana getirebilmiştir. Dibs’in vakitle nefret ve intikam hisleri, merhamet hissiyle yumuşamaktaydı. Karmaşık hislerini çözümleyip, onların dışına çıktıkça, benlik kavramını kurmaktaydı. Kurduğu sembolik oyununda; incinmiş, yaralı hislerini lisana getirmiş, güçlülük ve güvenlik hisleriyle yine ortaya çıkmıştı. Benliğini aramış ve övünçle ‘benim’ diyebileceği bir kişilik bulmuştu. Artık içindeki güçlerle daha uyumlu olan bir kişiliği kurmaya başlamıştı. Kişiliğinin bütünleşmesini gerçekleştirmekteydi. Gurur ve kendine hürmet hisleri güçlenmişti. Bu yeterlilik ve itimat ile dünyasındaki öbür insanları kabul edip onlara hürmet duyması da daha çok mümkün olacaktı. Dibs, artık kendisi olmaktan korkmuyordu. Yaz tatilinin girmesinin akabinde son seans yapıldı ve seansta Dibs buraya gelmeyi ve terapistini çok sevdiğini, burada keyifli olduğunu, anne babasını çok sevdiğini ve kardeşi ile oyun oynadığını da anlatmıştı. Son terapinin akabinde yapılan Stanfort binet zeka testinde 168 puan alır ve inanılmaz üstün ve yeteneklerini faal biçimde kullanan bir çocuk olarak nitelenir. Daha sonra aile ile karşılaşan terapiste, Dibs’in artık memnun ve sakin bir çocuk olduğunu söylediler. Üstün çocuklara eğitim veren bir okula gitmeye başladığını anlatırlar. Dibs artık memnun ve huzurlu çocuk olabilmiştir. Dibs’in de dediği üzere ‘senin istediğin, benim istediğim, bizim istediğimiz gibi’. Evvel insan kendini tanımalı ve kabul etmeli, akabinde kendini kabul eden insan öteki insanları da kabul eder, hürmet duyar ve ülkü irtibat yakalanır. yani hem kişinin kendisinin istedikleri hem çevresindekinin istekleri kıymetlendirilerek ortak yol bulunur.

Bu kitaptan da öğrendiğimiz üzere büyük bir avantaj olan üstün yeteneklilik, hakikat yaklaşımlarla dezavantaj olmaktan kurtulabilir. Bir çocuk fırsat verilirse, açık kalple direkt irtibat kurabilir ve kendini fark eder.

Kaynak: Doktor Sitesi