Ergenlik devri (13-18) nedir?

İnsan ömrünün genel tertibi, çocukluk- gençlik-yetişkinlik-orta yaşlılık ve ihtiyarlık olmak üzere altı periyoda ayrılabilir. Bu periyot içinde öteki bir periyoda geçişte kesin bir yaş sınırlaması yoktur. Bunlarla birlikte, gelişimde mutlaklık ve bir sıra tertibi vardır. Bu gelişme sırası bütün insanlık için geçerlidir. Gelişim evresinde geçilmesi gereken bir evre mutlaka atlanamaz. Bir evvelki sıra bir ilerideki sırayı temsil eder. Farklı ırklardan olan, farklı iklim ve beslenme şartlarında yetişen bireyler, ergenliğe girme yaşları da farklılık gösterir(Yavuzer, Köknel,Kulaksızoğlu,Ayhan,Dodurgalı,Ekşi, 2003:95). Ergenlik evresini her çocuk birebir vakit diliminde girmez. Birtakım çocuklar daha evvel kimileri da daha sonra ergenlik evresine girmektedir. İçinde bulunduğu aile ortamı, toplumsal etraf, kültürel bedeller, fizikî etraf ve izlediği filimler çocukların ergenlik evrelerini farklı etkilemektedir (Acar, 2015:47). Ergenlik çocukluktan yetişkinliğe bir geçiş dönemindir. Bu vakit diliminde hormonal tesir ile meydana gelir(Artan,Bayhan, 2014:164). Ergenlik evresi, çocuklukla genç yetişkinlik evreleri ortasında transferini sağlayan, bireyin benlik hissiyatının sağlamlaştığı çok pahalı bir ruhsal gelişim periyodudur.

Türkçemizde ki karşılığı olarak ’delikanlılık dönemi’ de kullanılır(Doksat, 2014:215). Tariflerde ergenlik ile ilgili birçok açıklamalar yapılmıştır’’ Dünya Sağlık Örgütü ergenliği; çocukluk ve yetişkinlik ortasında, 10-19 yaş ortası bireyin büyüme ve gelişme devri olarak tanımlar ‘’(Şahin, 2014:15;WHO, 2014). Ergenlik süreci anlaşılması sıkıntı bir periyottur. Psikolojide birinci değinen muharrir olarak bilinen G. Stanley Hall, ergenliğin’ ilkel ve uygar insan birleşiminde ki kesişimin ortası olduğunu düşündüğü için ergenliği, fırtınalı ve gerilimli bir devir olarak açıklamıştır’.(Şahin, 2014:15). Ergenlik, bireyin hayat uzunluğu geçirdiği gelişim evrelerinin bir süreç devri içinde toplumsal tesirleriyle insanın çok etkilediği bir vakit devridir; cinsel gelişim, fizikî büyüme ve psikososyal olgunlaşmanın gerçekleştiği, çocukluktan yetişkinliğe bir geçiş sürecidir. Puberte ile başlangıcı olan ergenlik, ömür sürecinden çok etkilenen toplumsal ve biyolojik geçiş süreçlerinden biridir. Bu süreçte beyin, nöroendokrin sistem ve hormon konsantrasyonlarında farklılık, fizikî gelişim ile üreme sisteminde değişiklikler üzere çok türlü değişiklikler ortaya çıkar. Olgunlaşma ile büyüme sürecine “adolesan dönem” de denilmektedir (Parlaz,Tekgül,Karademirci,Öngel, 2012:11). Ergenlik evresi Hallingshead, ‘bireyin yaşamakta olduğu toplumu, onu artık bir çocuk üzere görmeyi bıraktığı, lakin ona tam yetişkin standardını, fonksiyonunu ve rolünü tamamını vermediği bir vakit dilimi.’ olarak açıklamaktadır(Acar, 2015:45). Freud’a nazaran ergenlik ise kısa vadeli bir rol karmaşasının yaşandığı ve öbür bir yanı ise çöküşe kadar ilerleyen kararlı bir bağımsızlık, bir faklı yandan ise bebeksi bağımlılık belirtilen ergenin, daima olarak git- gellerin olduğu bir süreçtir(Şahin, 2014:15,Yörükoglu, 2004,Geçtan, 1988,Adams, 1995).

Ergenlikte Fizikî Ve Cinsel Gelişim

Ergenlik periyodu, bireyin gelişimdeki en süratli iki büyüme devirlerinden birisini oluşturur. Bu evredeki bedensel büyüme, bir manada toplumsal, duygusal olgunlaşmanın birinci yerini hazırlamaktadır. Bir farklı söyleyişle ergenlik, biyolojik farklılaşmayla başlar ve zihinsel, bedensel ve ruhsal gelişimi ile sona erer. Bireydeki bu farklılaşmalar, bünyenin süratle büyüyerek olgunlaşması sonucuna ulaşılır(Yavuzer, 1987:263).İlk klinik göstergeleri çabucak hemen kızlarda 10, erkeklerde 12 yaşlarında meydana çıkar. Biyolojik farklılıkların tamamlanması 3-5 yıl sürer. Uzunluk uzaması ile kemik olgunlaşmasında hızlanma, bedende kilo artışı, farklı oldurganların ve beden kısımlarının boyutlarında bir artış görülür. Beden yapısında erkek ve kız farklılıkları netleşir.

Ergenlik evresinin sona ermesine gerçek, kızlarda genelde 16; erkeklerde ise 18 yaştır, ergenin büyüme ve gelişmesi genel olarak tamamlanmıştır. Uzunluk, uzaması yılda 5-7 cm kadar artar. Ergenliğe girişte erişkinin uzunluğunun yaklaşık %80’i kadar olan uzunluk, ergenliğin sona ermesine yanlışsız uzunluk %99’una ulaşır. Bu evrede kilo artışı yılda 2.25-2.75 ortasındadır. Ergenlik devri boyunca kızlarda beden tartısı 16 kg, erkeklerde ise 20 kg kadar artış gösterir. Bu kilonun artışının sebebi iç organlardaki gelişme, iskeletin büyümesi ve tartısının artması, kas dokusundaki olgunlaşma ve yağ dokusundaki artışlardır. Bu evrede kızlar ve erkeklerde daima olarak görülen fizyolojik farklılaşmalar ve bunların birinci başlangıç yaşları şöyledir:

Kızlar:

Göğüslerin büyümesi = 8- 13 yaş. Pubik bölgede kıllanma = 8- 14 yaş. Koltuk altında kıllanma = pubik kıllanmadan yaklaşık 2 yıl sonra. Ciltte yağlanma = koltuk altı kıllanmasıyla birebir devir. Birinci manstruasyon = 10- 16.5 yaş (Bayhan,Artan, 2014:164-165). Menarş(ilk adet) = 12,5 yaşında (9-17yaş ortasında da görülür) (Tekgül,Öngel,Karademirci,Parlaz, 2012:13).

Erkekler:

Testislerin büyümesi = 10- 13.5 yaş. Pubik bölgede kıllanma = 10- 15 yaş. Penisin ve prostat bezinin büyümesi = 11-14.5 yaş. Yüzde ve koltuk altında kıllanma = pubik kıllanmadan yaklaşık 2 yıl sonra. Ciltte yağlanma = koltuk altı kıllanmasıyla birebir devir. Birinci meninin atılması = penisin büyümeye başlamasından yaklaşık 1 yıl sonra(Bayhan,Artan, 2014:164-165).

Ergenlerde Bilişsel Ve Psikososyal Gelişim

Ergenlik evresinde biyolojik, ruhsal ve toplumsal gelişimsel farklılıklar karakterize edilir. Ergenlikte biyolojik gelişimde iskelet tertibinde süratli büyüme, cinsel gelişim ile ruhsal gelişim, bilişsel gelişim ve kimlik olgunlaşması özellikleriyle tespit edilir. Toplumsal olarak ise ergenlik, genç erişkin kimliğine hazırlanmanın olduğu bir evredir (Parlaz, Tekgül, karademirci, Öngel, 2012:13-14; Derman, 2018). Ergenlerdeki bilişsel olgunlaşma, beynin işlemesindeki fonksiyonları ortasında belirlenen çok farklı hünerlerinin olgunlaşmasını içerir. Bunların içerisinde arkadaş etkileşimlerinde, toplumsal ortamlarda ve bilimsel mevzular somut kanıdan soyut kanıya transfer olan ve kendini kıymetlendirme, düzenleme ile yeni davranışların oluşumunda yer alır. Piaget, ergenlikteki bilişsel ahengin toplumsal bağlantılar ve ergenin akranlarıyla ile konuştuğu diyalogdan kıymetli derecede etkilendiğine kabullenmiş ve toplumsal bilişi ergenlikteki bilişsel gelişimin bir aracı olarak açıklamıştır (Tekgül, Öngel, Parlaz, Karademirci, 2012:14,Aydın, Bozkurt: 2007). Piaget soyut süreç fikrini şu formda açıklamıştır: somut olandan, şu an burada olmayana ve ileriki yaşama yönelik merak doğrultusunda kurtulma. Bu fazla kanıların ve kuramların oluşma periyodu, tıpkı vakit diliminde şuan ki geleceğe adapte olması sürecidir. Piaget bu durumu da şu formda açıkladı: somut ve şuan ki gördüklerinden çıkarılan önermeler hakkındaki hipotezler ileriye devam etmesini ve fikir oluşturmasını sağlayan bir fikir dönüşümü. Farklı bir söyleyişle, somut süreç kanısı devrinde olan bir çocuk şuan ki vakit dilimi içerisinde ‘gerçek’ sorunlarla çabalamak mecburiyetinde olduğu halde, soyut süreç niyetinde olan bir ergen, etrafındaki çevreyi varsayımlarla bir geriye ya da ileriye birleştiren muhtemel sorunlarla uğraşabilir(Gander,Gardıner, 1993:146).

Bebeklik ile başlangıcı olan, çocukluk ile süren toplumsallaşma ergenlik evresinde de ergenin meskenden ayrılmak isteği ve topluma girmek istemesi ile devam eder. Erikson’un psikososyal gelişim kuramının beşinci evresi olan “Kimlik Kazanmaya Karşı Rol Karmaşası” ergenlik evresini bahis almaktadır. Bu evre en çok konusu olan sorunu şu ergenin kimlik kazanması ya da bunu kazanamazsa rol karışıklığı yaşamasıdır. Kimlik kazanmaya karşı rol karmaşası evresi on iki, on sekiz yaş ortası olur. Ergenlik evresi sisteminde “ben kimim? “ sorusu çok ehemmiyet taşır. Ergen, bu sorununun cevaplarken ebeveynlerinden çok, arkadaş kümelerinden etkilenir. Toplumumuzda müddetli farklılaşan ve gelişim belirten toplumsal bedeller ortasında ergen, eğitim hayatında başarılı olmak, ekonomik özgürlük kazanmak, toplumsal etrafının takdirini almak yahut alamamakta kaygılanmaktadır. Bu devrin yapı özellikleri, duygusal artış ve aşırılık, süratli kurulan ve bozulan irtibatlar, kolay etkilenme, toplumda dikkat ve ilgi çekme, kimlik sahibi olma uğraşı, biçimlerinde kısa açıklanabilir(Şahin, 2014: 16-17;Yavuzer, 2013: 276). Ergenin ssaglıklı kimlik kazanmasında, etrafıyla uyumlu özdeşimler yapabileceği (model alabileceği) erişkinlerin olması değerli bir etkendir.(Şahin, 2014: 17;Karabekiroğlu, 2014). Erikson’a nazaran bu evrede ergen olumlu bir basamakta kimlik kazanma sorununu çözerse, kendine güvenen, kendinden emin olan bir kişilik olarak hayatına devam eder ve başarılı olur. Aksi durumda ise rol karışıklığını, yaşantısının ilerleyen periyotlarında de bu kriz aşılamayıncaya kadar devam eder. (Şahin, 2014:17;Senemoğlu, 2005:79).

Ergenlik Evresinde Ortaya Çıkan Ruhsal Özellikler

Ortaokul devrine denk düşen birinci gençlik yahut yeni yetişkinlik yaşında, cinsel uyarımlar ile birlikte yeni ruhsal özellikler ve davranışlar meydana gelmeye başlar. Eşit ve uyumlu ilkokul çocuğu masraf, yerine gereğinden fazla huzursuz, sıkıntı beğenen ve çabuk reaksiyon veren bir genç gelir. Hisleri, çok süratli aşağı- üst oynamaktadır. Bir anda memnun olur bir anda’ da mutsuz olur. Süratli öfkelenir, gereksiz şeyleri sorun yapar. Reaksiyonları erkenden iddia edilmez olur. Derslere özverisi azalmış, çalışma sistemi bozulmuştur. İstekleri fazlalaşmıştır(Yörükoğlu, 1998:375). Bu evrede erkek yahut kız orta sıra etrafından uzaklaşmak, kendi iç dünyası ile kalmak istiyor üzeredir. Ebeveynleri ve arkadaşların birlikte olma dileğini reddedip iç dünyasına yönelebilir.

Adeta bünyesinde olan bitenlerin hesabını yapmak, ve sıra ile aklından geçirmek ve yeni hissiyatlarına ahenk sağlamak istemektedir. Hayal etme, yaratıcı olma fikrini geliştiren en kıymetli itici güçtür. Bu kanıda faydalıdır. Ama gerçekleşmemiş istekleri güya olmuş üzere hayal kuruyorsa, o an ergen için bir korunma ve telafi görme araç olarak görülmektedir. Olağan ömür içinde zahmetler ve mağlubiyetler içinde kalan ergen kendisini zahmetlerle baş etmiş güçlü birisi üzere hayal ediyorsa gerçek ömürden uzaklaşabilir. Ergendeki fazlalığa ’gündüz rüyası’ olarak isim takılmasına sebep olmuştur. Mahcubiyet ve çekingenlik ergenlik öncesinden başlayan ve ergenlik evresinde de devam eden, çıplak görünmekten utanma ve mahcup durumda olma, ergen evresinde çokça görülen bir his durumudur. Adeta bedenlerini gizlemek istemektedirler. Bu durum organlarındaki değişimlerinin farklı devir ve süratlerde olmasından kaynaklanan eşitsiz beden görünümünün gizlemek gayeli yapıldığı ya da ergenlerin dikkat noktaları olan kendi bünyelerini farklı ve meraklı gözlerden saklama maksatlı olduğu düşünülebilir (Yavuzer, Köknel, Kulaksızoğlu, Ayhan, Dodurgalı, Ekşi, 2003:104-105-106). Ergen kendisine verilen hakları az bulur. Konuttaki kuralların fazlalığından ve sıklığından yakınır. Ebeveynlerin ikazlarına ani reaksiyon verir, zıt karşılıklar verir bu durumda aile içi çatışmalara sebep olur. Birtakım ergenler meskenin içinde pek kalmak istemezler, geri dönüş vakitlerini başlarına takmazlar yemek vaktine geç kalırlar. Dağınık ve çok rahat olurlar. Genlikle bir şeyleri kırıp dökerler. Ağızları durmaz, gidip gelip bir şeyler yerler(Yörükoğlu, 1998:375-376). Çoklukla, ebeveynleri tarafından gerçek anlaşılmadığını düşünür. Ebeveynlerin niyetlerini yanlış bulur. Ergeni en fazla arkadaşlarının anladığını düşünür. Bu sebeple ebeveynlerinden dinlemek yerine arkadaşlarının kelamını dinleme fikrindedirler. Karşı cinsiyete ilgi gözle görülür formda artar. Tek taraflı aşklar yaşanılabilir.

Flörtler olağandır. Bu olaylar ekseriyetle ‘büyük aşk’ karesi içinde yaşanır. Ergenler birbirlerini çok kıskanırlar, birbirlerine daima karışmaları ve diğerleriyle olan irtibatları sonluluk konulabilir. Anne-babanın uygun bulmadığı şahıslar ile arkadaşlık kurma, alkol, sigara, uyuşturucu unsur üzere alışkanlıklar edinmeye yakınlık bu evrede yoğunlaşır(Doksat, 2014:215-216). Ergenler sesli müziği severler. Kılık kıyafete ağır ilgi gösterirler. Ergen kız, ayna karşısında çok vakit geçirmeye başlar. Ergen erkek ise ayakkabısı boyasız olmasına aldırış etmez fakat saçını uzatır, devrin modasını nazaran şekillendirir. (Yörükoğlu, 1998:376).Şişmanlık-zayıflık, bu vakitte meydana gelen yeme bozukluklarından en çok görülen anoreksia nevroza’dır(Şahin, 2014:19;Tahiroğlu ve diğ., 2005).Kısa boy- uzun uzunluk, yüz sınırlarının düzgün formlu olup olmayışlarını sorun yapmaya başlarlar(Yörükoğlu, 1998:376).

Öneri

Ebeveynler ergenlik devri rastlanabilecek ıstıraplara hazırlık yapılması lazımdır. Mesela kızlara anneleri, erkeklerde de babaları bu oluşabilecek badirelerden kelam etmelidirler, zira çocuklar ergenlikle bilgileri kulaktan dolma, akranlarından öğrenmeye çalışırlar. Bu durumda da yanlış bilgi edinilmiş olur. Ebeveynler, çocuklarını kendi ergenlik devrinde ki vaktiyle kıyaslama yapmamalıdır. Nedeni ise çok süratli toplumsal ve teknolojik farklılıklar oluşmaktadır. Ebeveynler bu periyotta ki çocuklarını diğer çocuklar ile kıyaslamamalıdırlar. Oburlarının çocuklarıyla kıyaslamak, ergende içe kapanıklık yahut kelam dinlememe, öfke ve kıyaslandığı bireylere karşı nefret, aileye karşı kin beslemek ve ergenin özgür olma yönelimini makus istikamette tesir eder.

Tek başına sorumluluk altına girme, iş yapabilme ve arkadaş edine bilme maharetini geliştiremeyecektir. Öz inanç eksikliği oluşur. Ergene karşı tatlı-sert, yani arkadaşça bir anne-baba portresi oluşturun. Bu devirlerde ergen ile olumlu irtibat kurun. Onu sorgular tavırda yaklaşmayınız. Sorgulayıcı yerine, paylaşımcı bir tavır içinde ergene istikamet gösterin. Paylaşımcı olduğunuzda duygusal yaşantısı hakkında bilgi sahibi olursunuz, ergenin ebeveyni olarak ta yanlış kararlar alabileceği, yanlış yollara girmesi ihtimaline karşı erkenden önlem almış olabilirsiniz. Daima uyarma, kızma, rencide etme, vurma ve dövme tekniği ile ergenin yanlış tavırlarının değiştirmesini asla düzeltemezsiniz. Hatta sorunlu tavırlarının birleşmesine dayanak olursunuz. Ebeveynlerin anlayışlı, sevgiyle, hürmetle, eşit, dengeli ve demokratik tavırları sağlıklı bir benlik anlayışını ve bağımsızlığı kolaylaştırır. Sağlıklı bir halde ergenlik devrini atlatmasında çok büyük destekçi olursunuz.

Kaynakça:

Acar, E.(2017).Bağırıp Çağırmadan Çocuk Eğitimi(1.Baskı)Yediveren yayınları.45

Bayhan,S.P. ve Artan, İ.(2014). Çocuk Gelişimi Ve Eğitimi. Morpa yayınları.164-165

Doksat,G.N.(2014).Anne Babalar İçin Başucu Kitabı(1.Baskı). Türkiye: Sigma publishing. 215

Gander, J.M ve Gardıner,W.H.(1993)Çocuk Ve Ergen Gelişimi(8.Baskı)İmge kitapevi.146

Şahin, N.(2014) ERGENLİK SORUNLARI VE BAŞ ETME FORMÜLLERİ İLE İNTERNET BAĞIMLILIĞI ORTASINDAKİ ALAKA. Haliç Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Psikolojisi Anabilim Kısmı Uygulamalı Psikoloji Proğramı. Yüksek Lisans Tezi 15-16-17-19

Tekgül, N. Öngel, K. Karademirci, E. Parlaz, A.E.(2012)Ergenlik Periyodu:Fiziksel Büyüme, Ruhsal Ve Toplumsal Gelişim Süreci. Yıl:2012 Cilt: 3 Sayı The Journal of Turkish Family Physician 11-13-14

Yavuzer, H.(1987)Çocuk Psikolojisi(40.Basım)Remzi Kitapevi.263

Yavuzer, H. Köknel, Ö. Kulaksızoğlu, A. Ayhan, H. Dodurgalı, A. Ekşi, H.(2003).Çocuk Ve Ergen Eğitiminde Anne Baba Tutumları(2.Baskı)Timaş yayınları.104-105-106

Yörükoğlu, A.(2016). Çocuk Ruh Sıhhati (37.basım). Özgür Yayınları.375-376

Kaynak: Doktor Sitesi