Kök hücre nedir? kemik İliği nakli tekniği nedir ?

GENÇLEŞME SİSTEMİ :

Gençleşme ve hücrelerin yenilenerek kullanıldığı alan olan PRP (Platelet Rich Plasma; trombositten varlıklı plazma) tedavisi hastadan alınan kanın özel bir usulle ayrıştırılarak, platelet (trombosit) bakımından güçlü bir plazma konsantresi elde edilerek, tedavisi hedeflenen bölgeye enjeksiyonu temeline dayanır. Kanımızdaki trombositlerin bedenimizdeki yaraların uygunlaşması, dokunun yenilenmesi, kollajen sentezi artışı ve ilgili bölgedeki damarlanmada artış sağlama, yumuşak doku ve kemik dokuda yenilenmeyi uyarma üzere misyonları vardır. Trombositler bu vazifeleri; içlerinde bulunan, yara düzgünleşmesini arttıran ve doku yenilenmesini hızlandıran çeşitli büyüme faktörleri sayesinde yapar.

PRP tedavisi bir kök hücre tedavisi değildir. PRP metodu ile trombosit sayısı çoğaltılır. Uygulama sonrasında deride oluşan fibrin ağları ortamdaki kök hücreleri de kendi yapısına toplayarak dolaylı olarak kök hücreler ile çalışır. Böylelikle üstte saymış olduğum cilt problemlerine tahlil bulmaya çalışılır. Altını çizerek tekrar söylemek istiyorum PRP bir kök hücre nakli metodu değildir.

KISIRLIK TEDAVİSİNDE (TÜP BEBEK) KULLANILAN USUL :

Kadın hastalıkları ve doğum pratiğinde de kök hücreler kullanılmaktadır. Bu yol, bilhassa jinekolojik onkoloji (kadın üreme organı kanserleri), perinatoloji ve infertilite (kısırlık) tedavisinde uygulama alanına girmiştir. Jinekolojik tümörlerin tedavisinde, prenatal transplantasyon ve uterus içerisinde uygulanan gen tedavisinde kök hücreler kullanılabilir. Fetal (anne rahmindeki cenine ait) kök hücreler annede mikrokimerizm ile doku tamirine yardımcı olabilir. Kök hücreler infertilite ve IVF (in vitro fertilizasyon; tüp bebek) araştırmaları ve tedavisinde de kullanılabilirler.

KEMİK İLİĞİ NAKLİ PROSEDÜRÜ :

Kök hücre tedavisinin kullanıldığı bir öteki alan ise çoğunlukla kemik iliği nakli olarak bilinen tedavi cinsidir. Kemik iliği naklinde temel prensip, kan hücrelerinin üretimini sağlayan kök hücrelerin sağlam bireylerden (verici-donör) alınarak hastaya verilmesidir. Böylelikle hastada mevcut olan hastalığın büsbütün ortadan kaldırılıp sıhhatine kavuşturulması hedeflenir. En başta lösemiler olmak üzere, doğumsal bağışıklık sistemi hastalıkları, metabolik hastalıklar, Akdeniz anemisi ve orak hücreli anemi üzere kan hastalıkları ve kimi genetik hastalıklarda kesin tedavi yolu olarak kullanılmaktadır.

Özellikle Kemik iliği nakli yolu olarak tabir edilen ve lösemi ismiyle bilinen kan ya da öbür ismi ile ilik kanseri olan hastalığın tedavisi için kıymetli ve tesirli bu formül hakkında merak edilen sorular ve yanıtlar.

KEMİK İLİĞİ NAKLİ TARİFİNİ KULLANMAK NE KADAR DOĞRUDUR?

Kök hücrelerimiz bedenimizdeki dokularımızın oluşumunu çoğalmasını ve tamirini sağlayan temel hücrelerimizdir. Bu hücrelerimizin tek kaynağı kemik iliğimiz değildir aslında. Damarlarımızdaki çevresel kanımızda ve doğum sırasındaki kordon kanımızda da bu kök hücrelerden vardır. İçerdiği kök hücre ölçüsüne nazaran azdan çoğa hakikat sıralayacak olursak damarımızda dolaşan kanımız kemik iliği ve kordon kanıdır. Yen doğan bebekteki kordon kanında bol ölçüde bulunmakla birlikte toplam hacim başka kaynaklara nazaran az olduğu için çok da fazla kök hücre elde edilememektedir.

KEMİK İLİĞİ NAKLİ İLE KÖK HÜCRE NAKLİ TIPKI ŞEYİ Mİ TABİR EDER?

Başlıca lösemi ismiyle anılan kan (ilik) kanserinde kullanılan bir prosedür olan kemik iliği nakli tarifi tam olarak yanlışsız bir tarif değildir. Kök hücre nakli demek daha gerçek ve kapsayıcı bir tanımlamadır. Biz tabipler ortasında da yanlış olarak kemik iliği nakli olarak kullanılmasının nedeni tedavi gayesiyle elde edilen kök hücrelerin en yaygın kullanılan kaynağının kemik iliği olmasıdır. Az evvel de söylediğim üzere kemik iliği dışında çevrel kan ve kordon kanı da kök hücre kaynaklarımızdır. Özetle çatı terim kök hücre naklidir. Kaynaklardan en sık kullanılan kemik iliği olamsı nedeniyle eş manalı kullanılmaktadır.

Günümüzde kök hücre tedavisi farklı tıp alanlarında kullanılmaktadır. Ortopedi doktorları tarafından kıkırdak ve kemik oluşumu için kullanılmaktadır. Bu hücreler laboratuvar ortamında çoğaltılarak elde edilmektedir. Bununla birlikte asıl kullanım alanı biz erişkin ve çocuk hematoloji (kan hastalıkları) tabipleri tarafından başta lösemiler olmak üzere bir çok kan hastalığında doğumsal hastalıklarda ve organ kanserlerinde kullanılan ‘kan (hematopoietik) kök hücre’ nakilleridir.

KEMİK İLİĞİ NAKLİ TARİFİNİ KULLANMAK NE KADAR DOĞRUDUR?

Kök hücrelerimiz bedenimizdeki dokularımızın oluşumunu çoğalmasını ve tamiratını sağlayan temel hücrelerimizdir. Bu hücrelerimizin tek kaynağı kemik iliğimiz değildir aslında. Damarlarımızdaki çevresel kanımızda ve doğum sırasındaki kordon kanımızda da bu kök hücrelerden vardır. İçerdiği kök hücre ölçüsüne nazaran azdan çoğa gerçek sıralayacak olursak damarımızda dolaşan kanımız kemik iliği ve kordon kanıdır. Yen doğan bebekteki kordon kanında bol ölçüde bulunmakla birlikte toplam hacim öteki kaynaklara nazaran az olduğu için çok da fazla kök hücre elde edilememektedir.

KEMİK İLİĞİ NAKLİ İLE KÖK HÜCRE NAKLİ TIPKI ŞEYİ Mİ SÖZ EDER?

Başlıca lösemi ismiyle anılan kan (ilik) kanserinde kullanılan bir yol olan kemik iliği nakli tarifi tam olarak gerçek bir tarif değildir. Kök hücre nakli demek daha gerçek ve kapsayıcı bir tanımlamadır. Biz tabipler ortasında da yanlış olarak kemik iliği nakli olarak kullanılmasının nedeni tedavi hedefiyle elde edilen kök hücrelerin en yaygın kullanılan kaynağının kemik iliği olmasıdır. Az evvel de söylediğim üzere kemik iliği dışında çevrel kan ve kordon kanı da kök hücre kaynaklarımızdır. Özetle çatı terim kök hücre naklidir. Kaynaklardan en sık kullanılan kemik iliği olamsı nedeniyle eş manalı kullanılmaktadır.

KÖK HÜCRE NAKLİ YALNIZCA LÖSEMİ TEDAVİSİNDE Mİ KULLANILIR?

Kök hücre naklini en sık kullandığımız hastalık lösemiler yani başka isimleri ile kan kanseri/kemik iliği kanseridir. Fakat tek kullandığımız hastalık kümesi lösemi değildir. Ülkemizde sık görülen bir kan hastalığı olan Akdeniz anemisi (talasemi) doğumsal yahut sonradan oluşan kemik iliğinin çalışmadığı kemik iliği yetmezliklerinde (aplastik anemiler) organ kanserlerinde doğumsal bağışıklık yetmezliği ve metabolik hastalıklarda da kök hücre nakli uygulanır.

HER LÖSEMİLİ HASTAYA KÖK HÜCRE NAKLİ YAPILIR MI?

Günümüz tıbbının geldiği noktada her hastaya kemik iliği nakli yapmıyoruz. Bu oran çocukluk çağı lösemilerinin yalnızca %15’ini oluşturur.

Peki bu %15’lik küme hangi hastalardan oluşmaktadır?

Bu hastalar kemoterapi dediğimiz kimyasal ilaçlara karşılık vermeyen yani nükseden yahut tecrübelerimiz doğrultusunda nüksedeceğini öngördüğümüz ‘yüsek riskli’ hastalarda kök hücre nakli yapıyoruz. Bahsettiğim bu %15 lik oran tabiki yalnızca lösemili hastalarımız çin geçerlidir. Başka bahsetmiş olduğum kan bağızıklık sistemi ve metabolik hastalıklara sahip hastaların tamamında tek tahlil şimdilik kök hücre naklidir. Kimi hastalık kümelerinde genetik tedavi de yeni bir umut olarak gündeme gelmektedir. Fakat bir çok hastalıkta şimdi deneysel evreyi geçememiştir.

KÖK HÜCRE NAKLİ ÖMÜRLÜK MÜDÜR YOKSA YİNE NÜKSEDEBİLİR Mİ?

Kök hücre nakli az evvel saymış olduğum hastalıklar için son ve kesin tahlil olmakla birlikte bazen altta yatan hastalığın tekrar etmesi gündeme gelebiliyor malesef. Bu tekrarın nedeni altta yatan hastalığa nakil öncesi uygulanan hazırlama formülüne ve hastanın klinik durumuna nazaran değiebilir. Örneğin çocukluk çağı lösemilerinde %5-15 civarında nüksetme ihtimali varken osteopetroz isminde doğumsal bir kemik metabolizma bozukluğu olan hastalıkta bu oran daha yüksektir. Bunun nedeni hastalığın kendisinde yatmaktadır. Bu hastalıkta hastanın kemik doğkusu iliği doldurduğu için dışarıdan verilen kök hücrenin bu bölgeye yerleşmesi dah sıkıntı olmaktadır. Bu hastalarda tedavi bahtımız kalmamış mıdır? Elbette tedavi bahtımız vardır. Bu tıp tekrar eden hastalarda ikinci kök hücre naklini yapmaktayız.

KÖK HÜCRE NAKLİ SÜRECİ ÇOK AĞRILI BİR TEDAVİ MİDİR ?

Baktığımız açıya ve bulunduğumuz yere nazaran değişir bu sorunun karşılığı. Şayet donör yani kök hücre vericisi tarafında isek işimiz kolay. Hasta tarafından bu soruyu yanıtlamamız gerekiyorsa sıkıntı anları var tabi. Burada öncelikle kök hücre vericisi açısından sürece daha yakından bakalım. Verici ile hasta doku kümesi eşleştikten sonra donöre ‘hala verici olmak isteyip istemediği’ sorulur. Karşılık ‘evet’ ise donör sağlık denetiminden geçip bulaşıcı hastalıklar açısından kan tetkikleri yapılır. Donör bu süreçten de başarılı geçtikten sonra hastanın kök hücreye muhtaçlık olduğu vakit ve kök hüre toplama yeri hasta doktoru tarafından donör tabibine iletilir. Donör tabibi de bu talepleri donöre iletir. Burada son kararı verecek olan büsbütün donördür. Yani kök hücre toplama vaktini da kök hücre toplama halini de donör kendi isteği doğrultusunda şekillendirir. Yani kök hücreyi kemik iliğinden mi toplayalım yoksa damardan mı toplayalım buna donör kendisi karar verir.

Eğer kök hücreler kemik iliğinden toplanacak ise bu süreç biraz daha farklı ilerler. Bu süreç öncesinde damardan elde edilen kök hücre prosedürü üzere rastgele bir aşılama yoktur. Kök hücre toplama sürecinden evvel akşamdan donör hastaneye yatırılır. on birincisi saatlik açlık sonrası genel anestezi altında büsbütün ağrızısız bir halde kalça kemiğinin gerisinden her iki tarafından özel iğnelerle girilerek kemik iliğinden kök hücreler toplanır. Bu süreç de yaklaşık 40-60 dakika sürer. Süreç sonrası en büyük yakınma iğnenin girmiş olduğu bölgede ağrıdır. Şayet donör hastadan beden tartısı olarak küçük ise çok ölçüde kök hücre toplamak gerektiği için hacmen de fazla eser toplamak gerekir. Bu durumda eser toplama sonrasında donöre kırmızı kan (erirtrosit) vermek gerekebilir. Bu durma bizler en çok abi yahut ablasına kök hücre veren kahraman kardeşlerde karşılaşıyoruz. Şayet donör gereğince büyük ise süreçten 1-2 hafta evvel donörden kendi kanını alıp gereksinim durumunda kendisine veriyoruz. Bu halde öteki birinden kan eseri almasının da önüne geçmiş oluyoruz. Kemik iliğinden kök hücre topladığımız durumlarda donör süreçten bir gün sonra konutuna gönderilir.

Bir başka kök hücre kaynağımız kordon kanıdır. Bunu bebek doğar doğmaz kordonunu sağarak elde ediyoruz. Epeyce konsantre kök hücre içermesine rağmen hacmen az olması en büyük handikaptır. Bu nedenle alıcı beden yükü çok olan (kilolu) hastalara yetersiz klmaktadır. Bir öbür handikap ise başka kök hücre akynakalrına nazaran naklin tutması daha geç olmaktadır.

KÖK HÜCRE BAĞIŞÇISI OLMAK

Bağışçı adayı olmak güzel bir başlangıçtır, lakin tabiiki kâfi değildir. Bundan sonra heyecanla ülkemizin yahut dünyamızın rastgele bir yerinde bir hastaya umut olabilmeyi beklemek ve doku ahengi olduğu haberini aldıktan sonra koşa koşa donör merkezine gitmek gerekir. Ülkemiz yahut dünyamız dedim, zira Türkök yani ülkemizin kök hücre bankası yalnızca yurttaşlarımıza hizmet vermiyor. 2017 yılından itibaren tüm dünyadaki bankalarla da ortak çalışıyor. Münasebetiyle kök hücre bağışçısı olunca tüm dünya havuzundaki kök hücre bağışçısı oluyoruz. Üniversal bir misyonu yerine getirmiş oluyoruz.

Bazen bir hastaya ülkeden yahut dünyadaki bankalardan birden fazla donör adayı bulabiliyoruz. Fakat bazen bir hastaya koskoca dünyada bir donör adayı bulunuyor. O kişi siz iseniz bilin ki hastanın hayata tutunacağı tek kol sizsiniz. Bağışçı adayı olup doku uyumlu bir hasta ile eşleşince vazgeçmek bir insanın son umudunu ve tahminen de hayat bahtını elinden almış olduğumuzu unutmayalım lütfen.

Kaynak: Doktor Sitesi