Düzgünlük vakti ilik vakti
Lütfen siz de Kızılay Türkök’e gelin, üç tüp kan vererek yaşama tutunmayı bekleyen binlerce beşere umut olun. Bununla da kalmayıp şayet bir hastayla doku kümeniz eşleşiyorsa, bağışçı olmaktan vazgeçmeyin. Hele ki nakil tarihine yakın vakitlerde hiç geri dönmeyin! Zira burada yalnızca insanların umutlarını söndürmekle kalmıyorsunuz, onların hayatını da tehlikeye atmış oluyorsunuz! Mevzuyu Prof. Dr. Barış Malbora’yla enine uzunluğuna konuştuk…
– Hocam, nedir sorun?
Sorunun kaynağı hayatı tehdit eden hastalıklar. Yeryüzünde o denli hastalıklar var ki günümüz bilgi ve teknolojisinde tek tahlil, maalesef kök hücre nakli…
– Nedir o hastalıklar?
Lösemi ve kan/kemik iliği kanserleri. Doğal öbür organ kanserleri, doğumsal metabolik hastalıklar, bağışıklık sistemi yetersizlikleri ve Akdeniz anemisi üzere doğumsal kansızlıklar. Bunların da günümüzdeki tek kesin tahlili kemik iliği nakli…
– Pekala ‘kök hücre nakli’yle ‘kemik iliği nakli’ birebir şey mi?
Şöyle ki, “kemik iliği nakli” bir kök hücre nakli. Fakat kök hücre naklinin tek kaynağı kemik iliği değil. Kök hücre kaynağı olarak, sıklıkla kemik iliği kullanıldığı için “kök hücre nakli” ile “kemik iliği nakli” eşanlamlı üzere kullanılıyor.
Gelelim temel sıkıntıya… Beşerler donör olmak için kan veriyor. Buraya kadar her şey şahane! Fakat ilik bekleyen bir hastayla ‘doku uyumu’ tespit edilip onaylandığında ve Türkök tarafından verici olması talep edildiğinde bağışçı apansızın ilik vermekten vazgeçebiliyor. Neden?
Evet, üzülerek söylüyorum ki bağışçılarımızın yaklaşık yüzde 20’si iş başa düştüğü vakit bu süreçten cayıyorlar!
– Her 5 şahıstan biri yani…
Evet. Kemik iliği bekleyen birtakım hastalarımızın birden fazla tam uyumlu verici adayı olabiliyor. Onlar daha şanslı. Bir aday vazgeçerse çabucak başkasına yöneliyoruz. Lakin bazen, bir hastaya bu koskoca dünyada sırf bir verici adayı uygun oluyor. Bu durumda o bir tek istekli bireyin “bağışçı” olmaktan vazgeçmesi hem hasta olan çocuklarımız hem onların aileleri hem de bizim için büyük bir hayal kırıklığı! Düşünebiliyor musunuz, 3 yaşında, yüksek risk lösemi tanısı konmuş bir hastanız var. Tüm kemik iliği bankalarından taramaları yapmışsınız, sadece bir verici uygun. O vericiden ilik toplanması için talepte bulunuyorsunuz. O da vazgeçtiğini söylüyor! O anne-baba için dünyanın sonu! Bu vazgeçişlerin birçok nedeni var…
– Korkuyorlar mı?
Evet, nedenlerden biri endişe. Lakin insan bilmediğinden korkar. Halkımız da bu bahiste kâfi bilgiye sahip değil. Yapılan sürecin kendi hayatlarını tehlikeye atmayacağını net bir formda anlasalar ben inanıyorum ki verici adayı olup kemik iliği bağışı talebi geldiği vakit, koşa koşa kök hücrelerini vermeye gidecekler!
– Bu işin kıymetini mi anlamıyorlar?
Bu da işin öbür bir açısı. Kemik iliği nakli olmaya muhtaç o hoş çocuklarımızı hastane odalarında bir ziyaret etseler, bu işin ne kadar kıymetli ve yaşamsal olduğunu anlayacaklar. Sanırım bize de vazife düşüyor, daha fazla farkındalık yaratmamız gerekiyor. Türkök ve hastanemizin düzenlemiş olduğu “Şimdi düzgünlük vakti, artık ilik zamanı!” üzere kampanyaları daha sık aralıklarla tekrarlamalıyız mesela.
– Eşleri, anneleri, babaları mı itiraz ediyor hocam?
Maalesef bu da bir öteki neden. Mesela kemik iliği nakli olması gereken bir hastamla teyzesi ortasında tam doku kümesi ahengi vardı. Bunu öğrenince dünyalar bizim olmuştu. Nakil için tüm hazırlıkları yaptık ve hastaya verdiğimiz kemoterapilerle artık geriye dönüşümü olmayacak halde nakle hazırlanıyorduk ki ilik vericisi olan o teyzenin kocası, eşinin bağışçı olmasını istemedi! Kocası kabul etmediği için de küçük hastamıza nakil yapamadık! Neyse ki dünya kemik iliği bankaları taramalarımızda tam uyumlu diğer bir bağışçı bularak başarılı bir nakil gerçekleştirdik. Şanslıydık. Hastamız şu an sağlıklı bir ömür sürüyor. Gerçi bunun tam aksi örneklerimiz de yok değil. Kahraman Mehmet mesela. Mehmet, dünyada çok az görülen bir hastalığa sahip iki kardeşine can verdi. Keşke herkes Mehmet üzere yavuz olabilse…
– Vazgeçenlerin bir kısmının para istediğini duydum, bu hakikat mu?
Evet. Bu çeşit durumlarla da karşılaşıyoruz. Allah’tan yasalar bunun önüne geçmek için çok hoş duvarlarını örmüş durumda. Türkök de bu hususta çok olumlu adımlar atıyor. Mesela, bağışçı ve hasta nakilden 2 yıl sonrasına kadar mutlaka yüz yüze gelemiyorlar. Kimlikleri de gizli tutuluyor. Nakilden 2 yıl sonra iki tarafın da onayı olmak şartıyla bir ortaya gelmeleri mümkün.
DİKKAT DİKKAT… NAKİLDEN AZ BİR MÜHLET EVVEL LÜTFEN VAZGEÇMEYİN!
– “Elbette hepimiz bağışçı adayı olalım. Fakat asıl süreç, bir hastayla dokunuzun tam olarak uyduğunu öğrendiğiniz vakit başlıyor.”
– “Eğer bu basamakta vazgeçerseniz, hasta önemli bir hastalıkla pençeleşmeye devam edecek ve tahminen de hayatını kaybedecek! Bunun manevi yükü çok ağır. En berbatı, doku eşleşmesi sonrasında verici olmayı kabul edip nakilden 1 hafta-10 gün evvel, bizler tarafından hastalara kemoterapiye başladığımız süreçten sonra vazgeçmek… Bu devirde hastaya verdiğimiz kemoterapi, onların kemik iliğini geri dönüşümsüz ortadan kaldırıyor.”
-“Ben bu süreci uzaya atılan rokete benzetiyorum. Roketi uzaya fırlattıktan sonra ‘Pardon, geri dönmem gerek!’ deme lüksümüz yok! Bunun üzere bir şey bu hazırlama süreci. Şayet bu noktada vazgeçilirse, hastayı kemik iliği yetersizliğinden kaybetmek çok uzak ihtimal değil. Ben bu noktada yasal düzenlemelerle vericilere de yaptırım getirilmeli fikrindeyim. Her evrede vazgeçme hakkına sahipsiniz fakat lütfen nakile çok az bir mühlet kala vazgeçmeyiniz!”
KİMLER DONÖR OLABİLİYOR?
“18 ile 50 yaş ortasında, rastgele bir kronik hastalığı, bulaşıcı hastalığı (hepatit B, C gibi) olmayan herkes.”
Kaynak: Doktor Sitesi